«Aos nenos non vale con vixialos só desde a area ou o bordo da piscina, hai que telos a un brazo de distancia»
A supervisión directa a menores é fundamental. ROBERTO BARCALA
A Universidade de Vigo e o 061 crean o primeiro censo oficial de ahogamientos en Galicia. Os investigadores avisan de que «os manguitos non son sinónimo de seguridade, e os flotadores redondos son un verdadeiro perigo»
En España, ata a data, non existe ningún rexistro oficial de ahogamientos. A pesar de supor unha das primeiras causas de morte non intencionada a nivel mundial e, concretamente, unha das tres primeiras entre nenos, non existe unha estatística oficial estatal á que acudir para saber cal é a dimensión exacta deste problema sociosanitario.
Segundo a última actualización do Informe Nacional de Ahogamientos (INA) elaborado pola Real Federación Española de Salvamento e Socorrismo, no que vai de ano 2021 morreron 90 persoas por ahogamiento. En concreto, Galicia concentra o 7,8 % dos sucesos, a quinta comunidade máis afectada, por detrás de Andalucía, Valencia, Cataluña e Canarias.
«A nosa maior preocupación baseándonos nos últimos datos é que, aínda sendo aínda maiores de idade o grupo máis afectado, hai un repunte importante de mortes en espazos acuáticos en menores», apunta Francisco Cano, director de Prevención e Seguridade. «Hai que ter en conta que detrás de cada un deses nenos hai un adulto responsable detrás», lembra. Aínda así, insiste en que os datos que manexa a Federación son orientativos, pois se basean nos sucesos publicados na prensa. Así, reclama a necesidade de estatísticas oficiais accesibles e que se actualicen con moita brevidade, pois «debería ser un labor pública obrigatoria».
Agora, está a levarse a cabo unha investigación pioneira en España. A través de unha actuación conxunta de cooperación entre o equipo de investigación en Rendemento e Motricidad do Salvamento e Socorrismo da Universidade de Vigo e o 061, que puxo a disposición do equipo investigador o seu rexistro de asistencia sanitaria, o obxectivo é coñecer cal é o mapa real do ahogamiento en Galicia. Roberto Barcala, coordinador do plan, explica que esta iniciativa pretende «identificar cales son os perfís das persoas que se afogan, cando, onde e como». Así, este estudo ten en mente aos cidadáns, «tanto para mellorar a súa asistencia como para deseñar campañas de prevención máis concretas e eficaces», engade Patricia Sánchez Lloria, médica do 061 que tamén colabora na investigación.
Os primeiros resultados guindan luz sobre os nenos e determinan que o principal escenario de ahogamiento entre menores de seis anos é en piscinas particulares entre as 15 e as 18 horas. Segundo Barcala, isto ocorre porque «é unha franxa horaria na que os pais se despistan, é o momento da sesta ou están de sobremesa e pode parecer que en casa non hai risco», explica. «¿Cantas piscinas particulares teñen peche perimetral? Moi poucas. Se che despistas un momento pero tes un valo, protexes aos menores», engade.
Neste sentido, é importante puntualizar que ahogamiento non implica morte. É máis, no 54,3 % dos casos estudados as testemuñas realizaron manobras de RCP, o que pode estar relacionado cunha relativamente baixa taxa de incapacidades graves: o 93,3 % dos afectados recuperáronse favorablemente, sen secuelas, mentres que o 2 % agora padecen distintos graos de discapacidade.
Dos case 100 nenos atendidos, o 54 % precisaron da administración de osíxeno suplementario e o 18 % necesitaron ventilación mecánica, así como o 56,6 % tiveron que ingresar en Unidades de Coidados Intensivos pediátricos.
Para evitar estes accidentes, hai que vixiar sempre aos menores na auga e bañarse con eles. «Non vale velos desde a area ou o bordo da piscina, hai que telos a un brazo de distancia», asegura Patricia Sánchez. A profesional do 061 recomenda o deseño de campañas para a prevención do ahogamiento infantil incluso nas clases de preparación para o parto, pois «os nenos se afogan ata nas bañeiras, no tempo de atender o teléfono ou buscar unha toalla». A isto, engade que «os manguitos non son sinónimo de seguridade e os flotadores con forma de donut son un verdadeiro perigo. Se cadra parece esaxerado, pero os chalecos salvavidas que levan unha tira entre as pernas son o elemento máis seguro».
A prevención fronte a espazos acuáticos consiste en pequenos xestos que deben integrarse no ideario colectivo. «Tan sinxelo como pórse o casco ao montarse nunha moto ou abrocharse o cinto antes de arrincar o coche, accións que facemos case por inercia e que poden chegar a salvarnos a vida», conta Barcala, quen ten a súa propio mantra: «Se bebes, non conduzas, pero tampouco che bañes». O alcol é posible detonante en moitos ahogamientos, sobre todo entre adolescentes, cuxas estatísticas demostras que son máis propensos a afogarse en praias.
Ademais, segundo os datos recompilados pola Universidade de Vigo, o 95,7 % destes accidentes danse na primavera (18,3 %) e verán (77,4 %). Esta temporalidade non favorece a sensibilización, polo que os investigadores levan a cabo iniciativas como a creación dun equipo de «anxos» a través de Anxos, un programa para ensinar técnicas de reanimación en escolas galegas. Ou a creación do primeiro asistente de voz capaz de dar indicacións para realizar unha RCP desde calquera dispositivo, un heroe necesario —aínda en versión beta— que nos axudará a salvar vidas no noso día a día.
A importancia de saber facer a reanimación cardiopulmonar: «Todo o mundo debería coñecela»
O labor dos investigadores e profesionais do salvamento e socorrismo supón unha loita contra o descoñecemento. Desde a dirección de Prevención e Seguridade da Federación difunden catro principios básicos: «coñecer a contorna, non bañarse nunca só, que haxa servizo de socorrismo e vixiar sempre a menores e maiores». Nunha liña parecida, o equipo de Roberto Barcala mantén estas recomendacións, ás que engade educar á comunidade «para que se asuma como un problema real de saúde pública» e, en caso de incidente, «alcanzar, tirar e non ir». Dito doutro xeito, trátase de «lanzar algún elemento flotante, avisar aos servizos de urxencia e non intentar o rescate se non se é profesional». O investigador asegura que «está demostrado que nos incidentes de múltiples vítimas moitas veces a segunda é unha testemuña. Entendo que é moi difícil ver a un familiar afogándose e non intervir, pero temos que concienciarnos de que supón un verdadeiro perigo e o mellor é buscar axuda profesional».
Con todo e por desgraza, non hai servizos sanitarios en todas partes nin chegan tan rápido como ás veces faría falta. Por iso, estes expertos defenden que «todo o mundo debería coñecer a reanimación cardiopulmonar, unha técnica moi sinxela que pode salvar vidas».